ვრცელი რეზიუმე

სტატიაში განხილულია მთლიანი ინვესტიციების კვლევის პროცესში ქვეყნის ძირითადი კაპიტალის მნიშვნელობა, საქართველოს ძირითადი კაპიტალის გამოთვლის მეთოდი და აღნიშნული მეთოდის პრაქტიკული რეალიზაციის შესაძლებლობა. კვლევებში გამოყენებულია 2003-2016 წლების კვარტალური ემპირიული მონაცემები.

სტატიაში საქართველოს მაგალითზე ემპირიულად შემოწმებულია ინვესტიციების  აქსელერატორის მოდელის ლ. კოიკის მოდიფიცირებული ვარიანტი და ინვესტიციების ტობინის მოდელი. პრაქტიკულ მოდელებში გათვალისწინებულია ქვეყნის ეკონომიკის სპეციფიკაცია და მნიშვნელოვანი მოვლენები (2008 წლის აგვისტოს ომის შედეგები).

საქართველოში არ მოიპოვება სტატისტიკური ინფორმაცია ძირითადი კაპიტალის რაოდენობის შესახებ. შესაბამისად, ინვესტიციების აქსელერატორის მოდელი, რომელიც არ შეიცავს კაპიტალის რაოდენობას, როგორც ცვლადს, არის ლ. კოიკის მოდელი:

                    (1)

ეს მოდელი დაფუძნებულია რიგ დაშვებებზე: 1) სასურველი კაპიტალის და გამოშვების თანაფარდობა მუდმივია დროის სხვადასხვა პერიოდში. 2) ცვეთის ნორმა არ არის განსხვავებული დროის სხვადასხვა ტაქტში. 3) მუდმივ სიდიდეს წარმოადგენს მიმდინარე კაპიტალის სასურველ კაპიტალთან მორგების სიჩქარე. საქართველოს ეკონომიკის მაგალითზე ინვესტიციების აქსელერატორის მოდელის შესაფასებლად სასურველია  (1) მოდელის მოდიფიცირებული ვარიანტის გამოყენება, სადაც ცვლადები წარმოდგენილი იქნება ლოგარითმებში. კერძოდ, მოდელის ცვლადებს შორის ადიტიური კავშირიდან გადავდივართ მულტიპლიკაციურზე, აღნიშნული დაშვების საფუძველს წარმოადგენს საქართველოს ეკონომიკაში ინვესტიციების და გამოშვების ზრდის ტემპების კავშირი. საბოლოოდ მოდელს  ექნება შემდეგი სახე:

          (2)

(2) გამოსახულების რეალიზაციისთვის გამოყენებულია მთლიანი ინვესტიციებისა და გამოშვების კვარტალური მონაცემები 2003 წლიდან 2016 წლამდე.

ინვესტიციების რეალური მოცულობის დასადგენად ინვესტიციების ნომინალური მოცულობა შეფარდებულია მშპ დეფლატორთან (მშპ დეფლატორი გამოთვლილია ნომინალურ და რეალურ მშპ-ს თანაფარდობით).

ინვესტიციების აქსელერატორის მოდელის ნარჩენობითი წევრების განაწილება არ არის ნორმალური. თუმცა უკეთ დაკვირვებით შესაძლებელია გამოვიტანოთ შემდეგი სახის დასკვნა: ნარჩენობითი წევრების განაწილება ძალიან ჰგავს ნორმალურს, თუ არ ჩავთვლით 1 ამოვარდნილ მნიშვნელობას. (2) მოდელში ამ ფაქტის განსაზღვრის მიზნით სასურველია შევაფასოთ მოდელის კოეფიციენტები და განვსაზღვროთ , რაც საშუალებას მოგვცემს, გამოვთვალოთ ნარჩენობითი წევრები თითოეული კვარტალური მონაცემისთვის.

ნარჩენობითი წევრების ამოვარდნილი მნიშვნელობა შეინიშნება 2009 წლის I კვარტალში. ამ ფაქტის ეკონომიკური ინტერპრეტაცია ქვეყნის უახლეს ისტორიაში შეგვიძლია მარტივად ვიპოვოთ. კონკრეტულად, საქართველომ გადაიტანა ომი 2008 წლის მესამე კვარტალში, რასაც მოკლევადიანი ეკონომიკური შედეგები ჰქონდა 2009 წლის პირველ კვარტალში. (2) მოდელში ბინალური ომის ფაქტორის ჩართვით ნარჩენების განაწილება ნორმალური ხდება და მოდელის მახასიათებლები სტატისტიკურად მნიშვნელოვანია.

ინვესტიციების აქსელერატორის მოდელი კარგად ასახავს საქართველოს ეკონომიკის რეალობას. აღნიშნული მოდელის მიხედვით მთლიანი ინვესტიციები ზრდად დამოკიდებულებაშია მის ლაგირებულ და მთლიანი შიგა პროდუქტის მიმდინარე მნიშვნელობასთან, აღნიშნული შედეგი შესაბამისობაშია ეკონომიკურ თეორიასთან. ამასთან, ლაგირებული (წინა წლის) მთლიანი შიგა პროდუქტის ზრდა ამცირებს მიმდინარე პერიოდის მნიშვნელობას, ამ დამოკიდებულებაში ასახულია ინვესტიციების განხორციელების დროში შეყოვნების პროცესი. წინა პერიოდის დაგეგმილი ინვესტიციები, რომლებიც მომავალ პერიოდში ხორციელდება, ამცირებს მიმდინარე პერიოდის ინვესტიციებს, ვინაიდან კომპანიები თავს არიდებენ ერთდროულად ინვესტიციების ხარჯის ზრდას.

საქართველოს ძირითადი კაპიტალის ცვეთის ნორმა 5,7% შეადგენს, ხოლო ძირითადი კაპიტალის მოცულობა ბოლო პერიოდში 12 მილიარდ ლარს აჭარბებს, რაც მიახლოებით 5 მლრდ აშშ დოლარია.

2008 წლის აგვისტოს ომს ნეგატიური მოკლევადიანი შედეგი ჰქონდა საქართველოს მთლიან ინვესტიციებზე, რაც დასტურდება ინვესტიციების აქსელერატორის მოდელის მიხედვით.

საქართველოს ეკონომიკის მაგალითზე, ინვესტიციების ტობინის მოდელის ემპირიული რეალიზაციის დროს შესაძლებელია ინვესტიციების აქსელერატორის მოდელით მიღებული ძირითადი კაპიტალის მნიშვნელობების გათვალისწინება და დაშვების გაკეთება იმ ფაქტის შესახებ, რომ რეგრესიული მოდელის ორჯერ გამოყენება მნიშვნელოვნად არ გაზრდის სტატისტიკურ ცდომილებას. აღნიშნული ფაქტის მიუხედავად, ინვესტიციების ტობინის მოდელის გამოყენება საქართველოს ეკონომიკის მაგალითზე მართებული არ არის, ვინაიდან არ არსებობს ემპირიული ინფორმაცია ტობინის კოეფიციენტის შესახებ. ამასთან, არ არსებობს ეკონომიკური ინდიკატორი, რომელიც მოდელში იქნება გამოყენებული როგორც მისი ჩამნაცვლებელი ფაქტორი. ეკონომიკურად არ არის გამართლებული, აღნიშნული პრობლემის გადაჭრისათვის მკვლევარმა გამოიყენოს დაშვება ტობინის კოეფიციენტის დროში მუდმივობის შესახებ, რაც ძირეულად ეწინააღმდეგება ტობინის თეორიას.